Криптовалют нь төвлөрсөн бус, криптографиар хамгаалагдсан, блокчейн технологид суурилсан тоон валютуудын нэг төрөл юм. Криптовалют нь санхүүгийн ертөнцөд шинэчлэл авчрах зорилготой бөгөөд валютыг төвлөрсөн төр засаг, банк болон санхүүгийн байгууллагаар хянахгүйгээр олон нийтийн сүлжээгээр дамжуулан баталгаажуулдаг. Энэ нийтлэлд бид криптовалют болон блокчейн технологийн тухай, мөн эдгээр нь хэрхэн ажилладаг талаар дэлгэрэнгүй авч үзэх болно.

Криптовалютын Түүх

Криптовалютын гарал үүсэл нь 2008 онд гарсан Bitcoin (BTC) гэдэг анхны криптовалютын үүсэлтэй холбоотой. Анх Сатоши Накамото хэмээх нэрээр одоог хүртэл хэн болохыг нь мэдэж чадаагүй байгаа этгээд Bitcoin-ийг бүтээж, төвлөрсөн санхүүгийн системийг орхин, төвлөрсөн бус, хяналтгүй төлбөрийн системийг хөгжүүлэх зорилго тавьсан байна. 2009 оны 1-р сарын 3-нд Bitcoin-ийн анхны блок (genesis block) олборлогдож, энэ нь криптовалютын түүхэнд томоохон хувьсгал болсон юм.

Үүнээс хойш Ethereum, Ripple, Litecoin, Tether зэрэг олон криптовалютууд гарч ирсэн бөгөөд эдгээр нь Bitcoin-ээс ялгаатай үйл ажиллагаа, хэрэглээний онцлогтой болсон.

Криптовалютын Төрөл, Ангилал

Криптовалютыг дараах ангилалд хувааж болох юм:

1. Төвлөрсөн бус криптовалютууд:
   • Bitcoin (BTC): Дэлхийн хамгийн алдартай криптовалют, төвлөрсөн бус буюу ямар нэгэн төвлөрсөн хяналтгүйгээр ажилладаг.
   • Ethereum (ETH): Ухаалаг гэрээ хөгжүүлэх платформ.
   • Ripple (XRP): Хямд, хурдан шуурхай гүйлгээний төлбөрийн систем бүхий санхүүгийн систем.
   • Litecoin (LTC): Bitcoin-ийн хялбаршуулсан хувилбар, хурдтай гүйлгээ хийх боломжтой.
2. Stablecoin (Тогтвортой криптовалют):
   • Tether (USDT): Долларын ханштай холбогдсон, тогтвортой криптовалют.
   • USD Coin (USDC): Ам.долларын үнэ цэнийг хадгалдаг тогтвортой криптовалют.
3. Төвлөрсөн криптовалютууд:
   • Central Bank Digital Currencies (CBDC): Засгийн газар эсвэл төв банкнаас хянадаг дижитал валютууд.

Криптовалютын Хэрэглээ

Криптовалютын хэрэглээ нь үүссэн цагаасаа эхлээд олон олон салбарт өргөн тархаж байна. Үүнд:

• Төлбөрийн систем: Олон улсад улс хоорондын төлбөрийн гүйлгээг хурдан, хямд, төвлөрсөн хяналтгүйгээр гүйцэтгэх боломж олгодог.
• Хөрөнгө оруулалтын боломж: Криптовалют нь хөрөнгө оруулагчдад шинэ боломжуудыг нээж өгдөг.
• Нууцлал: Криптовалют нь хэрэглэгчдийн хувийн мэдээллийг хамгаалах, нууцлал хадгалах зорилгоор өндөр түвшний криптографийг ашигладаг.

Биткойн (Bitcoin) болон Алткойн (Altcoin)

Bitcoin (BTC)

Bitcoin нь 2009 онд Сатоши Накамото гэх нэрээр үл мэдэгдэх нэгний бүтээсэн анхны криптовалют юм. Төвлөрсөн хяналтгүй, блокчейн технологид суурилсан энэ валют нь анх хэрэглэгдэж эхэлсэн цагаасаа хойш хамгийн өндөр үнэ цэнэтэй болон хэрэглээтэй криптовалют болжээ.

Bitcoin-ийн гол онцлог нь:

• Төвлөрсөн бус байдал: Bitcoin нь хэн нэгэн байгууллагаар хянагддаггүй, харин олон тооны хэрэглэгчдийн сүлжээгээр дамжин баталгаажуулдаг.
• Тодорхой хязгаарлалт: Bitcoin-ий нийт нийлүүлэлт 21 сая ширхэг хязгаартай бөгөөд энэ нь инфляцийн түвшинг хязгаарлахад тусалдаг.
• Блокчейн технологи: Bitcoin нь блокчейн технологид суурилсан бөгөөд энэ нь мэдээллийн аюулгүй байдлыг, гүйлгээний баталгаажуулалтыг хангахад хэрэгтэй.
• Хурд болон зардал: Bitcoin-ийн гүйлгээний хурд нь заримдаа удаан ч, аюулгүй байдлыг хамгийн чухалд тавьдаг.

Bitcoin нь “санхүүгийн алт” гэж нэрлэгдэж, зарим хүмүүс үүнийг ирээдүйд мөнгөний үндсэн хэлбэр гэж үздэг. Мөн Bitcoin нь олон төрлийн криптовалютуудын хөгжлийг түргэсгэж, түүний ардаас гарч ирсэн олон алткойн (Altcoin)-уудын үүслийг эхлүүлсэн.

Алткойн (Altcoin)

Алткойн (Altcoin) гэдэг нь Bitcoin-ийн дараа үүссэн бүх криптовалютуудыг хэлдэг. "Altcoin" нь "Alternative Coin" буюу "Бусад төрлийн валют" гэсэн утгатай. Эдгээр алткойнуудаас хамгийн алдартай нь Ethereum (ETH), Ripple (XRP), Litecoin (LTC), Bitcoin Cash (BCH) болон Cardano (ADA) зэрэг валютууд юм.

Алткойнууд нь олон янзын онцлогтой:

• Ethereum (ETH) нь смарт гэрээ хөгжүүлэх платформ бөгөөд энэ нь зөвхөн криптовалют биш, харин блокчейн технологийг илүү өргөн хүрээнд ашиглах боломжийг олгодог.
• Ripple (XRP) нь хурдан, хямд, олон улсын төлбөрийн гүйлгээний системд ашиглагддаг бөгөөд төвлөрсөн бус биш, блокчейн систем дээр суурилсан төлбөрийн систем.
• Litecoin (LTC) нь Bitcoin-ийг нэг төрлийн хөнгөн хувилбар бөгөөд илүү хурдан гүйлгээ хийх боломжийг олгодог.

Хамгийн алдартай криптовалютууд

1. Bitcoin (BTC):
   • 2009 онд анхдагч криптовалют болсноор дэлхий даяар хамгийн алдартай криптовалют болсон. Түүний ханш болон зах зээлийн үнэлгээ нь хамгийн өндөр байдаг.
2. Ethereum (ETH):
   • Блокчейн дээр суурилсан смарт гэрээ үүсэх боломжийг олгодог платформ. Ethereum нь криптовалютын хэрэглээний талаарх шинэлэг санаануудыг авчирсан.
3. Tether (USDT):
   • Тогтвортой криптовалют буюу stablecoin бөгөөд ихэнхдээ долларын үнэтэй холбогддог. Түүний гол зорилго нь гүйлгээний хурд, тогтвортой байдал болон хөрөнгө оруулалтын зориулалтаар ашиглагддаг.
4. Ripple (XRP):
   • Санхүүгийн байгууллагууд хоорондын гүйлгээг хялбаршуулж, хурдтай болгодог. XRP нь ихэвчлэн банкны системийг шинэчлэх зорилготой.
5. Litecoin (LTC):
   • Bitcoin-ийн кодын үндсэн дээр бүтээгдсэн бөгөөд хурдтай гүйлгээ, хямд хөлсийн хувьд Bitcoin-оос илүү давуу талтай.

Блокчейн Технологи гэж юу вэ?

Блокчейн технологи нь мэдээллийг төвлөрсөн бус байдлаар, олон тооны хэрэглэгчдийн хянадаг дундын сүлжээг ашиглан баталгаажуулдаг технологи юм. Блокчейн нь криптовалютын үндсэн суурь технологи бөгөөд мэдээллийг "блок" гэж нэрлэгдсэн нэгжүүдэд хадгалж, эдгээр блокуудыг холбож сүлжээ үүсгэдэг.

Блокчейн Технологийн Бүтэц

1. Блок:
   • Өгөгдөл: Гүйлгээний мэдээлэл эсвэл блокийн зорилтот мэдээллийг хадгалдаг.
   • Хэш: Блокийн онцлог, өвөрмөц таних тэмдэг.
   • Өмнөх блокийн хэш: Блокчейн дахь дараагийн блок нь өмнөх блокийн хэшийг агуулдаг, энэ нь блокчейнд бүх мэдээллийг холбож өгдөг.
2. Сүлжээ (Node):
   • Блокчейн нь олон тооны хэрэглэгчдийн компьютероос бүрдсэн сүлжээгээр дамжин ажилладаг. Энэ сүлжээ нь гүйлгээний баталгаажуулалт, шинэ блокуудыг нэмэх, мэдээллийг шинэчлэх үүрэгтэй.
3. Төвлөрсөн бус байдал:
   • Блокчейн нь төвлөрсөн хяналтгүй, хуваарилагдсан сүлжээгээр ажилладаг, ингэснээр бүх оролцогчдын хяналтад байдаг.
4. Гүйлгээний баталгаажуулалт:
   • Блокчейн дээрх гүйлгээ нь Proof of Work (PoW) эсвэл Proof of Stake (PoS) зэрэг баталгаажуулах аргуудыг ашиглан баталгаажигддаг.

Блокчейн Технологийн Онцлог

1. Төвлөрсөн бус байдал (Decentralization):
   • Блокчейн нь төвлөрсөн хяналтгүйгээр ажилладаг бөгөөд олон оролцогчдыг ашиглан мэдээллийг баталгаажуулдаг.
2. Аюулгүй байдал (Security):
   • Блокчейн нь криптографийн аргуудыг ашиглан мэдээллийг хамгаалдаг бөгөөд гүйлгээ болон мэдээлэл нь халдлагад өртөхгүйгээр хадгалагддаг.
3. Ил тод байдал (Transparency):
   • Блокчейн дээр хийсэн бүх гүйлгээ ил тод бөгөөд оролцогчид бүх гүйлгээг харж, хянах боломжтой.
4. Өөрчлөлтгүй байдал (Immutability):
   • Блокчейн дээрх мэдээллийг нэгэнт нэмсэн бол өөрчлөх боломжгүй, энэ нь бүх гүйлгээнд аюулгүй байдал бий болгодог.

Криптовалют Блокчейн дээр хэрхэн ажилладаг вэ?

1. Гүйлгээний эхлэл:
   • Хэрэглэгч нэг криптовалютыг (жишээ нь, Bitcoin) дамжуулах хүсэлтэй бол эхлээд гүйлгээний мэдээллийг блокчейн сүлжээнд илгээх хэрэгтэй. Энэ мэдээлэл нь хүлээн авагчийн хаяг, дамжуулах тоо хэмжээ, давхар нууцлалаар хамгаалагдсан байдлаар оршино.
2. Гүйлгээ баталгаажуулалт:
   • Гүйлгээ нь сүлжээгээр тархан бүх оролцогчдын хянаж, баталгаажуулах үйл явцад орно. Баталгаажуулалт нь блокчейн сүлжээний оролцогчдын тооцооллын хүчин чадал эсвэл криптографийн алгоритмд суурилсан байдаг.
3. Блок үүсэх:
   • Баталгаажуулалт хийгдсэн гүйлгээний мэдээлэл нь шинэ блокт хадгалагдаж, блокчейн сүлжээнд нэмэгдэнэ. Энэхүү шинэ блок нь сүлжээгээр дамжин бүх оролцогчид хүлээн авдаг.
4. Гүйлгээ хийгдсэн байдал:
   • Шинэ блок нэмэгдсэний дараа гүйлгээ нь өөрчлөгдөшгүй, аюулгүй болдог бөгөөд бүх сүлжээний оролцогчид түүнийг хүлээн авч, баталгаажуулсан байдлаар гүйлгээ амжилттай хийгдсэн болохыг нотолдог.

Криптовалют ба Блокчейн

Криптовалют нь блокчейн технологийн тусламжтайгаар ажилладаг бөгөөд энэ нь төвлөрсөн бус, аюулгүй, ил тод гүйлгээ хийх боломжийг олгодог. Блокчейн нь криптовалютын үнэ цэнийг баталгаажуулах, хэрэглэгчдийн аюулгүй байдлыг хамгаалах, мөн бүхий л гүйлгээний ажиллагааг үнэн зөв, өөрчлөлтгүй байлгах үндсэн технологи юм.

Ирээдүйд блокчейн технологи нь илүү олон салбарт хэрэглэгдэх бөгөөд эдийн засаг, санхүү, эрүүл мэнд, боловсрол зэрэг салбарт шинэчлэл авчрах болно. Тиймээс криптовалют болон блокчейн технологи нь санхүүгийн системийг өөрчлөх, аюулгүй байдлыг хангах шинэ боломжуудыг нээж байгаа чухал технологи юм.