Санхүүгийн зах зээл дээр options буюу опционы гэрээ нь хөрөнгө оруулагчдад хөрөнгийн үнэ өсөх эсвэл буурах таамаглалд үндэслэн ашиг олох боломжийг олгодог санхүүгийн хэрэгсэл юм. Опционыг худалдах, худалдан авах нь хөрөнгө оруулагчдад өөрийн хөрөнгийн эрсдэл болон ашиг олох боломжийг удирдах арга юм.

Санхүүгийн зах зээл дээр олон төрлийн options байдаг ч хамгийн түгээмэл арилжаалагддаг options нь vanilla options, exotic options болон employee stock options гэх мэт төрөлд хамаардаг.

Доорх нь санхүүгийн зах зээл дээр хамгийн түгээмэл арилжаалагддаг options-ийн талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл болно.

1. Vanilla Options (Энгийн опционы гэрээ)

Vanilla options гэдэг нь хамгийн энгийн, стандарт төрлийн опционы гэрээ юм. Энэ нь хоёр төрөлтэй байдаг:

• Call Option (Калл опцион): Эзэмшигч нь тухайн хөрөнгийг худалдаж авах эрхийг олгодог.
• Put Option (Пут опцион): Эзэмшигч нь тухайн хөрөнгийг зарах эрхийг олгодог.

Эдгээр опционууд нь тодорхой strike price (зах зээлийн үнэ), expiration date (дуусах огноо), premium (премиум) гэсэн стандарт үзүүлэлтүүдтэй байдаг. Тэдгээр нь хөрөнгө оруулагчдад хөрөнгийн үнэ өсөх эсвэл буурах эрсдэл болон ашиг олох боломжийг олгодог.

Жишээ:

• Калл опцион нь хувьцаа эсвэл валютын үнэ өснө гэдэгт итгэдэг хөрөнгө оруулагчид ашигладаг.
• Пут опцион нь тухайн хөрөнгийн үнэ буурна гэдэгт итгэдэг хөрөнгө оруулагчид ашигладаг.

2. Exotic Options (Экзотик опционы гэрээ)

Exotic options нь vanilla options-оос илүү төвөгтэй бүтэцтэй, олон янзын нэмэлт нөхцөлтэй байдаг. Экзотик опционы хувьд, арилжааны нөхцөл нь стандарт опционыхоос илүү нарийн төвөгтэй, илүү олон хүчин зүйлсийг харгалзан үздэг. Эдгээр нь дэлхий даяар олон төрлийн санхүүгийн хэрэгсэлд хэрэглэгддэг бөгөөд арилжааны төслүүдийг илүү нарийн төлөвлөх, хянах боломжийг олгодог.

Төрөл бүрийн экзотик опционы жишээнүүд:

• Barrier options: Эдгээр нь ямар нэгэн үнийн түвшинд хүрсэн тохиолдолд хүчин төгөлдөр болох буюу дуусах опционууд. Жишээ нь, knock-in (опционыг ашиглах эрх зөвхөн үнийн түвшинд хүрсэн тохиолдолд хүчинтэй болох) болон knock-out (опционыг ашиглах эрх үнэ тухайн түвшинд хүрэхгүй бол хүчингүй болох).
• Asian options: Эдгээр нь тухайн хөрөнгийн үнэ тогтмол хугацааны дунджаар үндэслэн тооцогддог. Энэ нь зах зээлийн илрэл эсвэл сэтгэл зүйгээр үйлчлүүлэхэд ашиглагддаг.
• Lookback options: Эдгээр нь худалдан авах эсвэл зарах шийдвэрийг өмнөх үнийн хөдөлгөөнүүдээс үндэслэн гаргадаг опцонууд юм. Тухайн хөрөнгийн хамгийн сайн үнийн түвшинд тохирсон үед ашиглагддаг.
• Digital options: Энэ нь хэт их тогтворгүй зах зээлийг ашиглан богино хугацаанд тодорхой үнэт зүйлс дээр тоглох боломжийг олгодог.

Эдгээр экзотик опционы арилжаа нь hedging буюу хедж хийх, эрсдлийг багасгах, эсвэл өндөр ашиг олох зорилгоор ашиглагддаг. Гэхдээ экзотик опционы эрсдэл нь vanilla options-оос өндөр байдаг тул илүү нарийн ойлголт шаарддаг.

3. Employee Stock Options (Ажилтанд зориулсан хувьцааны опционууд)

Employee stock options буюу ажилтанд зориулсан хувьцааны опционууд нь компанийн ажилтнуудад компанийн хувьцааг тодорхой үнээр худалдан авах эрхийг олгодог. Эдгээр опционууд нь ажлын байрны урамшууллын нэг хэлбэр бөгөөд ажилтнуудад компанийн амжилттай ажилллаж хувь нэмэр оруулахад урамшуулах зорилготой.

Төрөл:

• Incentive stock options (ISO): Эдгээр нь ажилтнуудад татварын ашигтай нөхцлөөр хувьцаа худалдан авах эрхийг олгодог.
• Non-qualified stock options (NSO): Эдгээр нь ажилтнуудад татварын нэмэлттэй худалдан авах эрхийг олгодог.

Эдгээр ажилтанд зориулсан опционууд нь компанийн хувьцаа өсөх үед ажилтнуудад ашиг олох боломжийг олгодог. Ажилтнууд ихэвчлэн эдгээр опционыг хэд хэдэн жил ашиглах боломжтой байдаг бөгөөд тухайн хугацаанд компанийн хувьцаа өссөний дараа урамшууллын хэсэг нь ашигтай байж болно.

4. Currency Options (Валютын опционууд)

Currency options нь валютын хослолын үнэ өсөх эсвэл буурах боломжийг таамаглахад ашиглагддаг опционы төрлүүд юм. Форекс зах зээл дээр олон төрлийн валютын опционууд байдаг бөгөөд эдгээр нь дотоодын валютын хослолын ханшийн хөдөлгөөнд суурилсан арилжааг хялбарчилдаг.

Жишээ:

• Call option нь валютын хосын үнэ өсөхийг таамаглаж худалдан авдаг.
• Put option нь валютын хосын үнэ буурахыг таамаглаж худалдаж авдаг.

Валютын опционы арилжаа нь hedging буюу хедж хийх, мөн зах зээлийн өсөлт ба бууралтын хувьсалд ашиг олох боломжийг олгодог.

5. Interest Rate Options (Хүүгийн опционы гэрээ)

Interest rate options нь swap agreements болон futures contracts-д суурилсан эрсдэл ба ашиг олгох боломжтой хөрөнгийн хэрэгсэл юм. Хүүгийн опционы гэрээ нь хувьцаа эсвэл валютын хосын зах зээлтэй адил ашиглагддаг бөгөөд хөрөнгө оруулагчдад өсч, буурах хүүгийн түвшнээс ашиг олох боломжийг олгодог.

Дүгнэлт

Санхүүгийн зах зээл дээр хамгийн түгээмэл арилжаалагддаг options нь vanilla options, exotic options, employee stock options, currency options болон interest rate options зэрэг төрөл бүрийн гэрээ юм. Эдгээр options нь хөрөнгө оруулагчдад эрсдэлийг удирдах, хедж хийх, мөн ашиг олох зорилгоор ашиглагддаг. Гэхдээ эдгээр хэрэгслүүдийг ашиглахдаа арилжааны стратеги, эрсдлийг сайтар тооцоолох шаардлагатай бөгөөд, зөвхөн өндөр мэдлэгтэй, туршлагатай хөрөнгө оруулагчид эдгээр санхүүгийн хэрэгслийг амжилттай ашиглах боломжтой.